Tháng 3/2024, bộ phim Dune: Hành tinh cát – Phần hai sẽ ra mắt khán giả toàn cầu, hứa hẹn là một trong những phim bom tấn mãn nhãn của năm. Vậy điều gì giúp cho Dune – nguyên tác của phim – giữ nguyên sức hấp dẫn suốt gần 60 năm sau?

‘Dune’ (Xứ Cát) là gì?

Dune là một cuốn tiểu thuyết khoa học viễn tưởng sử thi năm 1965 của tác giả người Mỹ Frank Herbert, lấy bối cảnh tương lai xa trong một xã hội phong kiến giữa các vì sao, trong đó nhiều gia đình quý tộc khác nhau cai trị các thái ấp hành tinh. Truyện xoay quanh chàng thiếu niên Paul Atreides, và hành trình của cậu trên hành tinh cát Arrakis.

Tác phẩm khám phá những tương tác nhiều tầng về chính trị, tôn giáo, sinh thái, công nghệ và cảm xúc của con người, khi các phe phái của đế chế đối đầu với nhau trong cuộc tranh giành quyền kiểm soát hành tinh Arrakis và tài nguyên quý giá của nó: hương dược.

Butlerian Jihad là gì?

Mặc dù là một trong những tác phẩm khoa học viễn tưởng quan trọng nhất trong lịch sử văn học, thậm chí truyền cảm hứng cho Star Wars (franchise sci-fi nổi tiếng nhất mọi thời đại), Dune lại thiếu đi một yếu tố thường thấy trong khoa học viễn tưởng: người máy và trí tuệ nhân tạo. Nguyên nhân là do Butlerian Jihad.

“Once men turned their thinking over to machines in the hope that this would set them free. But that only permitted other men with machines to enslave them.”

“Đã có thời con người chuyển giao sự tư duy của họ sang máy móc với hy vọng điều đó cho họ tự do. Nhưng nó lại chỉ cho phép những người khác cùng với máy móc biến họ thành nô lệ.” (Bản dịch của Nhã Nam)

Khoảng 10.000 năm trước những sự kiện trong truyện, đã tồn tại những chiếc máy biết suy nghĩ. Con người tìm đến những cỗ máy này, họ lạm dụng những cỗ máy này với hy vọng được “giải phóng”. Tuy nhiên, như thế chỉ tạo điều kiện cho những con người khác sử dụng máy móc để nô dịch họ.

Từ đó nổ ra một cuộc nổi dậy kéo dài gần một thế kỷ chống lại những cỗ máy biết suy nghĩ. Đó chính là Butlerian Jihad. Cuối cùng, sau gần 100 năm đấu tranh, Butlerian Jihad đã phá hủy thành công tất cả cỗ máy, nhưng đánh đổi lại là hàng tỷ người thiệt mạng vì đói khát, bệnh tật và nhiều lí do khác do thiếu đi máy móc. Đồng thời từ đó, việc chế tạo hay sở hữu máy móc có khả năng suy nghĩ cũng bị cấm ở toàn đế quốc vũ trụ.

Ý chí sinh tồn của con người trong ‘Dune‘

“Thou shalt not make a machine in the likeness of a human mind”.

“Ngươi không được tạo ra một cỗ máy giống như trí óc con người”. (Bản dịch của Nhã Nam)

Đến với bối cảnh trong tác phẩm, con người đã phát triển để bù đắp khoảng trống do trí tuệ nhân tạo để lại. Thế giới hiện nay tồn tại các Bene Gesserit, các Mentat,… những cá nhân phát triển tâm trí đến mức thực hiện phép tính siêu phức tạp, sai khiến người khác, hay thậm chí là điều chỉnh từng tế bào cơ thể chính bản thân mình.

Đây là một trong những yếu tố nhà văn Frank Herbert khám phá trong sách: con người ta sẽ thay đổi và tiến hóa như nào khi lâm vào nghịch cảnh, khi thoát khỏi vùng an toàn, khi thiếu đi dụng cụ hỗ trợ. Ông tin rằng sức mạnh tự nhiên của con người là tối cao nhất, có thể đưa họ vượt qua nhiều gian nan, thử thách.

Dân Fremen chính là ví dụ rõ ràng nhất về sức mạnh tồn tại của con người trong tác phẩm. Sinh ra và lớn lên ở Arrakis, một hành tinh cát khắc nghiệt và nguy hiểm chết người, dân Fremen từ đó được rèn luyện cả về ý chí và lẫn thể xác. Ngoài ra, họ còn tự mình chế tạo vô số dụng cụ giúp người dùng sống sót ở sa mạc chết chóc, trong đó nổi trội nhất là stillsuit (sa phục), một bộ đồ giúp lưu trữ nước của cơ thể. Chính những yếu tố đó đã biến người Fremen trở thành đội quân tinh nhuệ nhất của nhân vật chính Paul Atreides.

Tổng kết

Nếu nói Dune kể về cuộc tranh giành quyền lực giữa các Đại Gia tộc thì cũng không sai, nhưng Dune còn chạm đến những chủ đề to lớn và sâu sắc hơn thế. Trong đó, nổi trội nhất có lẽ là thông điệp về ý chí sinh tồn của con người, những băn khoăn liệu số phận có phải thứ được định sẵn, và những trăn trở về vị trí của nhân loại giữa vũ trụ rộng lớn vô tận.

Chính những triết lý đó đã phần nào giúp cuốn tiểu thuyết này trở nên nổi trội trong kho tàng văn học viễn tưởng thời bấy giờ, và trở thành nguồn cảm hứng vô tận cho nhiều tác giả và tác phẩm đời sau. Xứ Cát xứng đáng nằm trong số những tác phẩm sử thi khoa học viễn tưởng quan trọng nhất mọi thời đại. Đây chắc chắn là cuốn sách mà người yêu thích thể loại truyện science-fiction không nên bỏ lỡ!

Mua và đọc tác phẩm Dune ngay tại đây!

Mua và đọc tập tiếp theo: Dune Messiah!